Η υιοθέτηση της κυπριακής θέσης για το SAFE και το μήνυμα που στέλνει η Ευρώπη σε τρίτες χώρες

Η αρχή που κατοχυρώθηκε, ότι καμία τρίτη χώρα που κατέχει ή απειλεί εδάφη κράτους-μέλους δεν μπορεί να συμμετέχει ή να επωφεληθεί από ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία άμυνας και ασφάλειας, μετατρέπει μια εθνική διεκδίκηση σε θεμελιώδη ευρωπαϊκή αρχή.

Λίγο πριν την έναρξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης δήλωσε με ικανοποίηση πως «η θέση μας για το SAFE υιοθετήθηκε». Δεν ήταν απλώς μια διπλωματική επιτυχία, αλλά η επιβεβαίωση ότι η Κύπρος μπορεί να επηρεάζει τις ευρωπαϊκές αποφάσεις σε θέματα που αφορούν τον πυρήνα της συλλογικής ασφάλειας. Η δήλωσή του, ότι «καμία χώρα που κατέχει ή απειλεί κράτος-μέλος δεν μπορεί επ’ ουδενί να αξιοποιήσει τα χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ» δεν ήταν μόνο πολιτικό μήνυμα προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις, αλλά και υπόμνηση ότι η Ευρώπη οφείλει να είναι συνεπής με τις ίδιες της τις αξίες.

Το χρηματοδοτικό εργαλείο SAFE, που θεσπίστηκε με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2025/1106, αποσκοπεί στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και στη στήριξη κοινών προμηθειών οπλικών συστημάτων. Ωστόσο, οι λεπτομέρειες των άρθρων 16 και 17 καθορίζουν το πραγματικό πεδίο ισχύος του.

Το άρθρο 16 περιορίζει την επιλεξιμότητα των συμμετεχόντων σε φορείς εγκατεστημένους στην ΕΕ, την ΕΟΧ ή την Ουκρανία, αποκλείοντας εταιρείες που ελέγχονται από τρίτες χώρες ή των οποίων οι δραστηριότητες θα μπορούσαν να τεθούν υπό εξωγενή πολιτικό ή στρατιωτικό έλεγχο. Με απλά λόγια, ο Κανονισμός θέτει όρια στην εξάρτηση από μη ευρωπαϊκές πηγές και ενισχύει τον ευρωπαϊκό έλεγχο επί της παραγωγής αμυντικού υλικού.

Το άρθρο 17 ωστόσο, αφήνει ένα «παράθυρο»: επιτρέπει τη συμμετοχή τρίτων χωρών μέσω ειδικών συμφωνιών με την ΕΕ, εφόσον αυτές δεσμεύονται σε όρους διαφάνειας, συνεισφέρουν οικονομικά και δεν θέτουν περιορισμούς στον ευρωπαϊκό έλεγχο. Αυτό ακριβώς το σημείο αποτέλεσε και το πεδίο πολιτικής διεκδίκησης της Κύπρου. Η Λευκωσία υποστήριξε –και εν τέλει πέτυχε– να υιοθετηθεί μια σαφής αρχή ότι χώρες που κατέχουν εδάφη κράτους-μέλους ή απειλούν την ασφάλειά του, δεν μπορούν να συμπεριλαμβάνονται σε καμία τέτοια ειδική συμφωνία. Η κυπριακή θέση μετατράπηκε έτσι από πολιτική απαίτηση σε ευρωπαϊκό προηγούμενο.

Η στάση της Κύπρου δεν αφορά μόνο την αναφορά σε ένα συγκεκριμένο κράτος που κατέχει εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είναι μια θέση αρχής: Η ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν μπορεί να συνυπάρχει με την κατοχή ευρωπαϊκού εδάφους, ούτε να νομιμοποιεί με έμμεσο τρόπο την παραβίαση της κυριαρχίας κράτους-μέλους. Η λογική αυτή συνδέεται με την ευρύτερη προσπάθεια της Λευκωσίας να τοποθετηθεί στο κέντρο της νέας ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας. Όπως τόνισε ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, η ΕΕ δεν μπορεί να συζητά για άμυνα και μεταναστευτικό, ενώ την ίδια ώρα αγνοεί τις εστίες αστάθειας στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η κυπριακή πρόταση έξι σημείων για τη Γάζα, που παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και έχει ήδη τύχει θετικής υποδοχής από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τους περιφερειακούς εταίρους. Πρόκειται για ένα σχέδιο που επιχειρεί να συνδυάσει ανθρωπιστική δράση με γεωπολιτική σταθερότητα – μια ευρωπαϊκή προσέγγιση σε μια περιοχή όπου η Ένωση συχνά απουσιάζει.

Με την ανάληψη της Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ σε λιγότερο από 70 ημέρες, η Κύπρος φαίνεται έτοιμη να μετατρέψει την ευρωπαϊκή στρατηγική της σε πράξη. Ο στόχος, όπως τονίζει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, είναι η εφαρμογή του Συμφώνου για τη Μεσόγειο και η ενίσχυση της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας — από την άμυνα και την ασφάλεια μέχρι την ψηφιακή μετάβαση και την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης.

Η Λευκωσία δείχνει ότι η συμμετοχή της στην ΕΕ, δεν περιορίζεται πλέον στην «ατζέντα του Κυπριακού». Αντίθετα, επιδιώκει ρόλο συνδιαμορφωτή πολιτικής- κράτος που μπορεί να προτείνει, να πείθει και να κερδίζει.

Η υπόθεση του SAFE αποδεικνύει ότι η Κύπρος μπορεί να επηρεάζει τις ευρωπαϊκές εξελίξεις όχι μόνο με το μέγεθός της, αλλά με τη συνέπεια και τη στρατηγική της. Η απόφαση των Βρυξελλών δεν είναι απλώς μια τυπική καταγραφή. Είναι μια επιβεβαίωση ότι η ευρωπαϊκή άμυνα δεν μπορεί να οικοδομηθεί με τη συμμετοχή κρατών που αμφισβητούν την ίδια την κυριαρχία των μελών της. Στην εποχή των αμφιταλαντεύσεων, η Κύπρος υπενθυμίζει στην Ευρώπη τι σημαίνει συνέπεια στις αρχές. Και αυτό εν τέλει, είναι ίσως το πιο ισχυρό μήνυμα ασφάλειας, που μπορεί να εκπέμψει η Ένωση.