Η πρώτη αυτή συνάντηση, αν και τυπικά εθιμοτυπική, έχει έντονο πολιτικό φορτίο, καθώς πραγματοποιείται μέσα σε μια περίοδο χαμηλών προσδοκιών αλλά και υπόγειων ανακατατάξεων που ενδέχεται να καθορίσουν την πορεία των επόμενων μηνών.
Ο κ. Ντιάν, Σενεγαλέζος διπλωμάτης με πολυετή εμπειρία σε διεθνείς αποστολές, καλείται να αναζωογονήσει έναν διάλογο που παραμένει παγωμένος από το ναυάγιο του Κραν Μοντανά και τις μεταγενέστερες αποτυχίες επανέναρξης. Η αντικατάσταση του Κόλιν Στιούαρτ από έναν νέο απεσταλμένο προσφέρει ευκαιρία επαναξιολόγησης των τακτικών και των προτεραιοτήτων του ΟΗΕ στο νησί. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν διπλωματικοί κύκλοι, καμία αλλαγή προσώπων, δεν αρκεί αν δεν υπάρξει ταυτόχρονα βούληση και από τις δύο πλευρές να επανέλθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με ρεαλιστικές προθέσεις.
Κι εδώ εντοπίζεται η πρώτη πρόκληση: Οι δύο ηγέτες-Νίκος Χριστοδουλίδης και Τουφάν Ερχιουρμάν- δεν έχουν ακόμη καταφέρει να επικοινωνήσουν ούτε τηλεφωνικώς. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αποκάλυψε δημόσια ότι από το πρώτο βράδυ της ανάδειξης του Ερχιουρμάν στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων έγιναν επανειλημμένες προσπάθειες επικοινωνίας από δικής του πλευράς, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Μάλιστα, ανέφερε ότι ακόμα και όταν ο Τουρκοκύπριος ηγέτης επιχείρησε να τηλεφωνήσει κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες, η προσπάθεια ακολούθησε κύκλο αναπάντητων κλήσεων. Το γεγονός αυτό, αν και μπορεί να φαίνεται λεπτομέρεια, αντικατοπτρίζει την έλλειψη στοιχειώδους πολιτικής επαφής που αποτελεί προϋπόθεση κάθε σοβαρής διαπραγμάτευσης.
Την ίδια ώρα, ο Ερχιουρμάν εμφανίζεται προσηλωμένος στην τουρκική γραμμή. Αναμένοντας την πρώτη του πρόσκληση από τον Ταγίπ Ερντογάν για επίσημη επίσκεψη στην Άγκυρα, επιλέγει να αποφεύγει σαφείς τοποθετήσεις ως προς τη μορφή λύσης. Παρότι προεκλογικά καλλιεργήθηκε η εντύπωση ότι θα διαφοροποιηθεί από τον προκάτοχό του, Ερσίν Τατάρ, οι πρόσφατες δηλώσεις του κινούνται στο ίδιο μοτίβο: Επίκληση της «πολιτικής ισότητας» ως μη διαπραγματεύσιμης αρχής, αναφορά σε αναδιάρθρωση της διαδικασίας 5+1 και, κυρίως, απόλυτη ταύτιση με τις τουρκικές θέσεις περί «κυριαρχικής ισότητας».
Η ρητορική αυτή, με φαινομενικά διπλωματική διατύπωση, δείχνει πως ο νέος Τουρκοκύπριος ηγέτης δεν προτίθεται –τουλάχιστον σε αυτή τη φάση– να αποστασιοποιηθεί από την Άγκυρα. Αντιθέτως, επιδιώκει να την καθιερώσει εκ νέου ως αποκλειστικό συνομιλητή και εγγυητή των επόμενων βημάτων στο Κυπριακό. Η καθυστέρηση της πρόσκλησης από τον Ερντογάν μπορεί να ερμηνευθεί ως ένδειξη ότι η τουρκική ηγεσία αξιολογεί ακόμη τις κινήσεις του Ερχιουρμάν, ωστόσο η πολιτική εξάρτηση είναι δεδομένη.
Απέναντι σε αυτή τη στάση, η Λευκωσία επιχειρεί να διατηρήσει χαμηλούς τόνους. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης αποφεύγει τη δημόσια αντιπαράθεση και επιλέγει τη διπλωματική αυτοσυγκράτηση, δίνοντας το στίγμα μιας πολιτικής που συνδυάζει σταθερότητα, ευρωπαϊκό προσανατολισμό και προσήλωση στο διεθνές δίκαιο. Οι δηλώσεις του μετά τη μαθητική παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου δεν ήταν τυχαίες:
«Γιορτάζουμε και τιμούμε σήμερα τον αγώνα της Ελλάδας και του ελληνικού λαού, τον αγώνα υπέρ των ανθρώπινων αξιών εναντίον του ναζισμού, εναντίον του φασισμού. Εκείνο που έχει περισσότερο σημασία τόσα χρόνια μετά είναι να αντλούμε τα αναγκαία διδάγματα μέσα από τέτοιους αγώνες. Και στη δική μας περίπτωση το δίδαγμα δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από τον ανυποχώρητο αγώνα μέχρι την τελική δικαίωση, μέχρι την απελευθέρωση, τον τερματισμό της κατοχής και την επανένωση της πατρίδας μας».
Η φρασεολογία αυτή συνδέει το ιστορικό παρελθόν με τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα. Ο Πρόεδρος επιχειρεί να αναδείξει τη συνέχεια του εθνικού αφηγήματος και να μεταφέρει το μήνυμα ότι η επιδίωξη λύσης δεν είναι απλώς διαδικαστικό ζήτημα, αλλά υπαρξιακό καθήκον απέναντι στην ιστορική μνήμη και την εθνική αξιοπρέπεια.
Αυτή η προσέγγιση, αν και ενίοτε επικρίνεται ως υπερβολικά συμβολική, έχει στόχο να κρατήσει ενωμένο το εσωτερικό μέτωπο και να ενισχύσει το πολιτικό του κεφάλαιο ενόψει των διεθνών πρωτοβουλιών που αναμένονται. Το Προεδρικό γνωρίζει ότι χωρίς ισχυρή εγχώρια στήριξη, καμία διαπραγματευτική διαδικασία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει.
Η συνάντηση με τον Χασίμ Ντιάν, έρχεται σε μια στιγμή κρίσιμη. Η ΟΥΝΦΙΚΥΠ και το γραφείο του Γενικού Γραμματέα επιχειρούν να επαναφέρουν το Κυπριακό στην ενεργό διπλωματική ατζέντα των Ηνωμένων Εθνών. Η επικείμενη επίσκεψη της προσωπικής απεσταλμένης του ΓΓ, Μαρίας Άνχελα Ολγκίν την ερχόμενη Κυριακή, θα επιδιώξει να αξιολογήσει αν υπάρχουν συνθήκες για μια νέα άτυπη πενταμερή συνάντηση, ίσως προς τα τέλη του έτους.
Το ζητούμενο, ωστόσο, δεν είναι απλώς να οργανωθεί μια νέα συνάντηση, αλλά να υπάρξει ουσία. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης έχει επανειλημμένως διαμηνύσει ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά είναι έτοιμη να διαπραγματευτεί «εντός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών και των αξιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Το πλαίσιο αυτό, αν και σαφές, προσκρούει στην τουρκική απαίτηση για εκτός ΟΗΕ ρυθμίσεις που θα νομιμοποιούν το ψευδοκράτος.
Η επανεκκίνηση της διαδικασίας θα εξαρτηθεί επομένως από δύο παραμέτρους: αφενός, από τη διάθεση της Άγκυρας να επιτρέψει πραγματικό διάλογο· αφετέρου, από τη δυνατότητα των Ηνωμένων Εθνών να ασκήσουν την απαραίτητη διαμεσολαβητική πίεση. Σε αυτό το πλαίσιο, η σημερινή συνάντηση Χριστοδουλίδη – Ντιάν μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την αποκατάσταση ενός ελάχιστου επιπέδου εμπιστοσύνης, τόσο ανάμεσα στις δύο πλευρές όσο και ανάμεσα στη Λευκωσία και τη διεθνή κοινότητα.
