Τι συμβολίζει το ρόδι και γιατί το σπάμε κάθε χρόνο

Στην Κύπρο, η Πρωτοχρονιά δεν είναι μόνο αλλαγή ημερομηνίας. Είναι τελετουργία. Είναι η στιγμή που το σπίτι «ξαναγεννιέται» για έναν νέο κύκλο, που οι άνθρωποι ανταλλάσσουν ευχές με τρόπο σχεδόν ιεροτελεστικό και που κάθε μικρή κίνηση αποκτά συμβολικό βάρος. Ανάμεσα σε όλα τα έθιμα, ένα ξεχωρίζει για την απλότητα και την έντασή του, το σπάσιμο του ροδιού στο κατώφλι.

Το ρόδι, με τους πολλούς σπόρους και το βαθύ κόκκινο χρώμα, δεν είναι απλώς φρούτο της εποχής. Στην κυπριακή παράδοση είναι σημάδι αφθονίας, ευημερίας και ζωής. Και παρότι ο καθένας μπορεί να αφηγηθεί το έθιμο με λίγο διαφορετικό τρόπο, η ουσία παραμένει κοινή, «Σπάζουμε ρόδι για να ’ρθει το καλό στο σπίτι».

Ο συμβολισμός

Ο συμβολισμός του ροδιού είναι αρχαίος και βαθιά ριζωμένος στον ελληνικό και μεσογειακό χώρο. Η εικόνα του, γεμάτη από δεκάδες ή και εκατοντάδες σπόρους, συνδέθηκε από πολύ νωρίς με την ιδέα της γονιμότητας, της αύξησης και της προκοπής. Στην Κύπρο, ένα νησί που ιστορικά έζησε από τη γη, τη σοδειά και την οικογενειακή συνοχή, ο συμβολισμός αυτός αγκαλιάστηκε με ιδιαίτερη ένταση ( για όσους ακολουθούν την ελληνική παράδοση) , το ρόδι έγινε σημάδι για «καρπερή χρονιά», όχι μόνο στα χωράφια αλλά και στο σπίτι.

Οι σπόροι του ροδιού θυμίζουν πλήθος, γεμάτες αποθήκες, ανθρώπους γύρω από ένα τραπέζι, σχέσεις που αντέχουν. Το κόκκινο χρώμα του παραπέμπει στη ζωή και στη ζωντάνια. Κι έτσι, το ρόδι λειτουργεί ως ένα είδος «υλικής ευχής», μια ευχή που δεν λέγεται μόνο, αλλά πραγματοποιείται συμβολικά με μια πράξη.

Γιατί το σπάμε στο κατώφλι

Το κατώφλι, στην παράδοση, δεν είναι μια απλή είσοδος. Είναι σύνορο ανάμεσα στον έξω κόσμο και τον εσωτερικό, ασφαλή χώρο της οικογένειας. Είναι το σημείο όπου «μπαίνει» η καλοτυχία αλλά και όπου, συμβολικά, μένουν έξω οι κακοτοπιές. Γι’ αυτό και πολλά πρωτοχρονιάτικα έθιμα στην Κύπρο και ευρύτερα στον ελληνικό χώρο συνδέονται με την πόρτα: το ποδαρικό, το άνοιγμα της πόρτας για να «μπει ο χρόνος», οι ευχές πριν περάσει κάποιος μέσα.

Το σπάσιμο του ροδιού στο κατώφλι είναι ακριβώς αυτό: μια τελετουργική πράξη υποδοχής του νέου χρόνου. Το ρόδι σπάει και οι σπόροι σκορπίζονται, σαν να «απλώνεται» η ευημερία στον χώρο. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί δίνουν σημασία στο πώς θα σκορπίσουν οι σπόροι: όσο πιο πολλοί πέσουν και όσο πιο μακριά φτάσουν, τόσο πιο «ανοιχτή» θεωρείται η τύχη για το σπίτι.

Ο ρόλος του ποδαρικού στην κυπριακή παράδοση

Στα κυπριακά σπίτια, το ποδαρικό παραμένει βασικό στοιχείο της Πρωτοχρονιάς. Η οικογένεια θέλει το πρώτο πρόσωπο που θα περάσει την πόρτα να είναι «καλότυχο», «καλόψυχο», να φέρνει θετική ενέργεια. Σε αρκετές περιπτώσεις, και αν ακολουθούν το ελληνικό έθιμο, αυτό το πρόσωπο είναι και εκείνο που αναλαμβάνει το ρόδι, είτε το κρατά όταν μπαίνει, είτε το σπάει αμέσως μόλις περάσει μέσα.

Η πράξη αυτή συνδέει δύο συμβολισμούς, την «καλή αρχή» του ποδαρικού και την «αφθονία» του ροδιού. Είναι σαν να λέει το σπίτι, «Μπαίνω στη χρονιά με καλό βήμα και γεμάτη ευλογία».

Ευημερία, όχι μόνο οικονομική

Στην καθημερινή γλώσσα, η «τύχη» συχνά ταυτίζεται με το χρήμα. Όμως στην παράδοση το ρόδι δεν συμβολίζει μόνο οικονομική ευημερία. Συμβολίζει την πληρότητα, υγεία, αρμονία, γαλήνη, καλές σχέσεις, προκοπή, οικογενειακή συνοχή. Γι’ αυτό και το έθιμο παραμένει ζωντανό ακόμα και σε εποχές κρίσεων ή αβεβαιότητας: γιατί λειτουργεί σαν υπενθύμιση ότι η νέα χρονιά πρέπει να ξεκινά με ελπίδα.

Σε πολλά κυπριακά σπίτια, μετά το σπάσιμο, κάποιοι μαζεύουν λίγους σπόρους ή κρατούν το ρόδι κοντά στο εικονοστάσι ή σε ένα μπολ στο τραπέζι. Όχι από δεισιδαιμονία, αλλά σαν ένα μικρό φυλαχτό της χρονιάς, ένα χειροπιαστό σύμβολο ευχής.

Από το έθιμο στο σύγχρονο γούρι

Τα τελευταία χρόνια, το ρόδι έχει περάσει και στον σύγχρονο τρόπο εορτασμού. Στην Κύπρο θα το δεις παντού, σε γούρια, διακοσμητικά, κοσμήματα, ακόμη και σε εταιρικά δώρα. Είναι ένα σύμβολο που «μεταφράζεται» εύκολα στη σύγχρονη αισθητική, χωρίς να χάνει το νόημά του.

Όμως, όσο κι αν το ρόδι έγινε trend, η ουσία του εθίμου παραμένει η ίδια. Η στιγμή που σπάει στο κατώφλι δεν είναι απλώς ένα ωραίο θέαμα. Είναι μια πράξη που συνδέει οικογένεια και παράδοση, μια μικρή «υπόσχεση» ότι, ό,τι κι αν φέρει η χρονιά, το σπίτι θα την υποδεχτεί ενωμένο.

Γιατί επιμένουμε να το κρατάμε ζωντανό

Οι παραδόσεις δεν επιβιώνουν επειδή είναι υποχρεωτικές. Επιβιώνουν επειδή καλύπτουν μια ανάγκη. Το σπάσιμο του ροδιού, για όσους το ακολουθούν στην Κύπρο επιβιώνει γιατί προσφέρει κάτι απλό αλλά βαθύ, ένα τελετουργικό αισιοδοξίας. Σε μια εποχή όπου όλα αλλάζουν γρήγορα, το να κάνεις μια κίνηση που έκαναν οι γονείς και οι παππούδες σου σε συνδέει με μια αίσθηση συνέχειας, ασφάλειας και κοινότητας.