Κλειστοί φάκελοι και κατεστραμμένα αρχεία από τη μια, πλούτος νέων πρωτογενών και δευτερογενών πηγών από την άλλη.
Τα παλιά βιβλία Ιστορίας, η πολιτική εκμετάλλευση, η κοινωνία που κουράστηκε και η κοινωνία που ελπίζει. Για τα εμπόδια που συναντά ο ερευνητής ιστορικός στην προσπάθειά του να καταγράψει την Ιστορία του κυπριακού 1974, για τις πηγές, τις προφορικές μαρτυρίες και τη σχέση πολιτικής-Ιστορίας, το ΚΥΠΕ μίλησε με τον αναπληρωτή καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, δρ Πέτρο Παπαπολυβίου.
Το πρώτο και σημαντικότερο εμπόδιο που συναντά ο ιστορικός ερευνητής είναι τα κλειστά αρχεία, λέει ο δρ Παπαπολυβίου. «Είναι πεποίθηση των ερευνητών ότι το 95% των εγγράφων για το 1974 από τις ΗΠΑ ή από τη Μ. Βρετανία είναι ανοιχτά, έχουν δοθεί στους ερευνητές. Αυτό το ποσοστό είναι αντιστρόφως ανάλογο για τα ελληνικά, ελλαδικά και κυπριακά, αρχεία. Αυτό είναι εντελώς αφύσικο», σημειώνει.
Ο Φάκελος της Κύπρου
Αναφερόμενος στον Φάκελο της Κύπρου, λέει ότι έγιναν κάποια μικρά αλλά τολμηρά βήματα. «Έχουν δημοσιευτεί το 2018-2019 οκτώ τόμοι από τη Βουλή των Ελλήνων και τη Βουλή των Αντιπροσώπων με καταθέσεις επί κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου το 1986, στην Ειδική Ερευνητική Επιτροπή για τον Φάκελο της Κύπρου. Απομένει να συνεχίσει η έκδοση για τους επόμενους, περίπου 20, τόμους», αναφέρει, σημειώνοντας ότι η προσπάθεια έχει σταματήσει από το 2019 για ακατανόητους λόγους.
Όπως σημειώνει, επί κυβέρνησης Καραμανλή, τον Μάρτιο του 1975, στην Ελλάδα διατάχθηκε η άρση των διώξεων εναντίον αξιωματικών για ό,τι έγινε στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974. «Έκρυψαν το ζήτημα κάτω από το χαλί, με αποτέλεσμα, με την πάροδο των χρόνων να κακοφορμίσει», αναφέρει. «Σήμερα δεν κινδυνεύουν κάποιοι να πάνε στα δικαστήρια, εκτός όσοι είναι αποδεδειγμένο ότι βαρύνονται με εγκλήματα πολέμου», σημειώνει, προσθέτοντας ότι «είναι εντελώς ακατανόητο, κυρίως στην Αθήνα, να μην έχει η σύγχρονη πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, μία πλήρη εικόνα, τη στιγμή που οι πρωταίτιοι της δικτατορίας έχουν δικαστεί και καταδικαστεί για άλλα εγκλήματα».
Η απουσία πρόσβασης στο ιστορικό αρχείο οδηγεί στην έλλειψη αρχειακής τεκμηρίωσης που θα βοηθούσε να δώσει απαντήσεις σε ιστορικούς αναθεωρητισμούς. «Είναι εξωφρενικό να διαβάζει κανείς βιβλία που ‘αθωώνουν’, για παράδειγμα, τον δικτάτορα Δημήτριο Ιωαννίδη για τις τραγικότατες επιλογές του στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 και να μην υπάρχει η αναγκαία αρχειακή τεκμηρίωση που να δίνει τις δέουσες απαντήσεις και να φωτίζει πλήρως τα γεγονότα», λέει ο καθηγητής.
Δευτερεύουσες πηγές
Πέρα από τα βρετανικά και αμερικανικά αρχεία, που, σύμφωνα με τον καθηγητή, πιστεύεται ότι στην πλειοψηφία τους είναι προσβάσιμα, υπάρχουν δευτερεύουσες πηγές, από τις οποίες μπορεί να βρει κανείς υλικό. Τέτοιες είναι τα αρχεία του Ερυθρού Σταυρού στη Γενεύη, ή τα αντίστοιχα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, όπου υπάρχει υλικό για ανθρωπιστικά ζητήματα, για τις συνομιλίες κ.λπ. «Τα σοβιετικά έγγραφα επίσης είναι ένας ανεξερεύνητος θησαυρός για να μελετήσει κανείς τη σοβιετική στάση», προσθέτει ο Δρ Παπαπολυβίου.
Επιπλέον, λέει ότι υπάρχουν χώρες που έπαιξαν δευτερεύοντα ρόλο, όπως η Γαλλία, η Γιουγκοσλαβία, η Ρουμανία, και άλλες. Κυκλοφορούν βιβλία, είτε ιστορικών, είτε διπλωματών που είχαν μια κυπριακή εμπλοκή, που έχουν φέρει σημαντικά έγγραφα και μαρτυρίες που συνεισφέρουν και μπορούν να μας βοηθήσουν να ολοκληρώσουμε την εικόνα.
Προφορικές μαρτυρίες
Όπως εξηγεί ο καθηγητής, τα τελευταία χρόνια, όταν οι άνδρες που πολέμησαν με την Εθνική Φρουρά ή την ΕΛΔΥΚ, πέρασαν ηλικιακά τα 60-65 χρόνια, «οι άνθρωποι αυτοί, που μέχρι τώρα κρατούσαν το στόμα τους κλειστό, άρχισαν να αλλάζουν τη στάση τους. Πλέον είναι σε μια ηλικία που νιώθουν ότι θέλουν να αφήσουν μια μαρτυρία για την οικογένειά τους ή το ευρύ κοινό». Σημειώνει ότι αυτό είναι ένα ενδιαφέρον στοιχείο της ιστοριογραφίας, καθώς υπάρχει πλέον ένας πλούτος μαρτυριών και νεότεροι ιστορικοί που καταγράφουν αυτές τις προφορικές μαρτυρίες.
«Επίσης, αυτό που πυκνώνει τα τελευταία χρόνια, είναι η συγγραφική δραστηριότητα των Συλλόγων των Εφέδρων πολεμιστών των ταγμάτων που πολέμησαν το ‘74. Για παράδειγμα ο ‘Σύνδεσμος των Επιζησάντων Στρατιωτών του 361 Τάγματος Πεζικού’ έχει εκδώσει ένα ογκώδες βιβλίο, με συγγραφέα έναν εξαιρετικό νέο συνάδελφο, τον Χαράλαμπο Αλεξάνδρου. Είχε πρόσβαση σε μέρος των στρατιωτικών αρχείων από τη Διεύθυνση Ιστορίας της Εθνικής Φρουράς, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του πρωτογενούς του υλικού ήταν οι προφορικές μαρτυρίες, στρατιωτών και αξιωματικών. Και βέβαια, υπάρχει μια συνεχής παραγωγή ανάλογων βιβλίων, που στηρίζονται εν πολλοίς στις προφορικές μαρτυρίες των πολεμιστών», είπε.
Ωστόσο, τονίζει ότι αν και αυτό είναι πολύ σημαντικό, «δεν είναι το παν. Αν ο ιστορικός δεν έχει ταυτόχρονα πρόσβαση στις ημερήσιες διαταγές, το πολεμικό ημερολόγιο της μονάδας ή τις αντίστοιχες διαταγές του ΓΕΕΦ, δεν έχει την πλήρη εικόνα. Το ιδανικό θα ήταν να συνδυάζονται και τα δύο».
Εξακολουθεί να είναι ανοιχτό τραύμα το καλοκαίρι του 1974
Ως ανοιχτό τραύμα χαρακτήρισε το Πραξικόπημα και την Εισβολή ο δρ Παπαπολυβίου. Και ως τέτοιο, είναι δύσκολο να ξεπεραστεί.
Φέρνοντας στη μνήμη τον «Τελευταίο Σταθμό» του Σεφέρη, απαγγέλλει «όμως τη σκέψη του πρόσφυγα, τη σκέψη του αιχμαλώτου, τη σκέψη του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια, δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς», καταδεικνύοντας ότι υπάρχει μια σημαντική μερίδα στον πληθυσμό που έχει ζήσει τα γεγονότα, που είναι δύσκολο να δεχθεί ότι ο επιστήμονας, επαγγελματίας ιστορικός θα φέρει στο φως μια διαφορετική άποψη από αυτήν που έχει κατοχυρωθεί στη μνήμη.
Προσθέτει όμως, ότι υπάρχουν και αυτοί που θέλουν να αναβιώσουν το κλίμα της διχόνοιας και του διχασμού που επικρατούσε λίγο πριν το πραξικόπημα του καλοκαιρού του 1974. «Δεν έχουν καταλάβει ή δεν νοιάζονται για το τι έχει χαθεί στην Κύπρο το ‘74. Είναι μια ελάχιστη μερίδα, όμως, ειδικά με τα ΜΚΔ, γράφουν ανεξέλεγκτα, ρίχνοντας αλάτι στις πληγές των υπολοίπων», αναφέρει, προσθέτοντας παραπέρα ότι υπάρχουν και «πολιτικές δυνάμεις στο νησί, οι οποίες χτίζουν πολιτικές πάνω σε αυτό το τραύμα και τη διαμάχη για την ιστορία».
Μπορεί η πολιτική να επιβληθεί στην Ιστορία;
Ο δρ Παπαπολυβίου θεωρεί ότι η πολιτική εκμεταλλεύεται την Ιστορία για τους δικούς της σκοπούς, «σαφώς, όμως, δεν μπορεί να αλλάξει την επιστημονική ιστορία. Μπορεί όμως να την καθυστερήσει».
Διαφωνεί με τη δημιουργία μίας «Επιτροπής Αλήθειας», στα πρότυπα της Νοτίου Αφρικής. «Το ‘έκανα κι εγώ εγκλήματα, έκανες κι εσύ εγκλήματα, πάμε παρακάτω’, είναι κάτι που μπορεί να πει ο πολιτικός. Ο σκοπός του ιστορικού είναι να δώσει απαντήσεις στα βασικά του ερωτήματα. Αν εκ των προτέρων πούμε ότι ο σκοπός είναι ‘να δείξουμε ότι κάναμε κι εμείς εγκλήματα, έκαναν και οι άλλοι’, είναι σαν να υιοθετούμε μια προκάτ ιστορία από πριν», εξηγεί.
Συνέχισε λέγοντας ότι θεωρεί την εισήγηση υποκριτική. «Στην Κύπρο τελείωσε η αποικιοκρατία το 1960. Δεν είπε ποτέ κανείς να έρθει μια ‘Επιτροπή Αλήθειας’ από την πάλαι ποτέ Μεγάλη Αυτοκρατορία της Βρετανίας και τους Ελληνοκύπριους, να συνεδριάσουν και να βγάλουν ένα κοινό βιβλίο τι έγινε το 55-59 μεταξύ της ΕΟΚΑ και της αποικιοκρατίας», παρόλο που εδώ και 62 χρόνια «δεν έχει πατήσει ένας Βρετανός επίσημος στα Φυλακισμένα Μνήματα», είπε, προσθέτοντας ότι «εγώ νιώθω ιδιαίτερα θιγμένος ως ιστορικός να έρχεται ένας από το εξωτερικό και να μου λέει ‘στη Νότια Αφρική έγιναν Επιτροπές Αλήθειας, οπότε κι εσύ οφείλεις με τους Τουρκοκύπριους να προχωρήσετε σε κάτι τέτοιο’. Αυτό θα γίνει, αλλά θα γίνει με τον τρόπο της επιστημονικής επικοινωνίας και του διαλόγου, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση», καταλήγει.
Ιστορική μνήμη και εκπαιδευτική πολιτική
«Δεν πιστεύω ότι ένας ο οποίος έφυγε πρόσφυγας από το σπίτι του, το χωριό του, την πόλη του, μπορεί να ξεχάσει και να διαγράψει την περιουσία του, τους τάφους των γονιών του. Όμως, ως σύνολα πολιτών, μπορεί ένας τρίτος να παρατηρήσει φαινόμενα που δείχνουν ακριβώς το αντίθετο», σχολιάζει απαντώντας κατά πόσο έχει υποχωρήσει η αγωνιστική διάθεση με τα χρόνια.
Σαφώς υπάρχει μια απογοήτευση, ενώ τα πρώτα χρόνια υπήρχε μια πολύ πιο ζωντανή ελπίδα επιστροφής, προσθέτει. «Υπάρχουν, για παράδειγμα, μαρτυρίες για πρόσφυγες που αρνούνταν να φύγουν από τα αντίσκηνα, γιατί θεωρούσαν ότι με τον πρώτο χειμώνα θα επιστρέψουν στα σπίτια τους», λέει.
«Προφανώς όλοι οι πρόσφυγες έχουμε ριζώσει στις ελεύθερες περιοχές, έχουμε αποκτήσει ένα νέο σπίτι, νέες κοινωνικές σχέσεις και συνήθειες, την ώρα που φεύγουν συνεχώς οι παλιότερες γενιές. Όμως, επαφίεται στον καθένα από ‘μας τι θα μεταφέρουμε στα παιδιά μας. Δεν αποκλείεται η επόμενη γενιά να έχει πιο έντονη την προσφυγική ταυτότητα. Έχουμε αντίστοιχα φαινόμενα με τους Μικρασιάτες και Πόντιους πρόσφυγες στην Ελλάδα», συμπληρώνει.
Όσον αφορά την εκπαιδευτική πολιτική γύρω από τα επίμαχα ιστορικά γεγονότα, ο δρ Παπαπολυβίου συμπεραίνει ότι δεν μαθαίνει αποκλειστικά από το σχολείο το παιδί για το τι έγινε στην Κύπρο. «Υπάρχει το διαδίκτυο, υπάρχουν τα γήπεδα, όπου στα ποδοσφαιρικά ντέρμπι συντελείται μια παραμόρφωση από τα πάθη μεταξύ των κύριων πολιτικών παρατάξεων στην Κύπρο που καθορίζουν τα νέα παιδιά, πολύ περισσότερο από το τι θα ακούσει από τον καθηγητή του στο σχολείο. Και όλα αυτά που ακούει στο σπίτι, στον δρόμο».
Ωστόσο, συμπληρώνει ότι είναι καιρός, να αλλάξουν τα σχολικά εγχειρίδια. «Είναι λυπηρό ότι τα βιβλία Ιστορίας μας έχουν να αλλαχθούν από τα τέλη του περασμένου αιώνα. Έχουν μέσο όρο ηλικίας 25-35 χρόνια, είναι της προηγούμενης γενιάς. Είναι απαράδεκτο, καθώς είναι αναχρονιστικά και έχουν και ιστορικά λάθη».
Ως κατακλείδα, κρατήσαμε την προτροπή του. «Να μιλάμε για την ιστορία, χωρίς να φοβόμαστε το μάθημα ή την ιστορική περίοδο. Να κάνουμε τα παιδιά να αγαπήσουν την ιστορία και να τους βοηθήσουμε να δώσουν τις απαντήσεις οι ίδιοι. Δεν θα τους περάσουμε τις δικές μας αλήθειες και πεποιθήσεις».
Πηγή: ΚΥΠΕ
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ:
• Με κίτρινη προειδοποίηση, καταιγίδες και χαλάζι ο καιρός - Τι μας επιφυλάσσει για τα Χριστούγεννα
• Αλκοόλ και οδήγηση: «Καμπανάκι» για την περίοδο Χριστουγέννων - Οι ποινές και οι τιμές
• Πώς να απολαύσεις το γιορτινό τραπέζι χωρίς ενοχές – Διατροφολόγος στο «Τ»
Στα χέρια της Αστυνομίας ο 49χρονος που απέδρασε από ιδιωτική κλινική στη Λάρνακα
Μετά από αξιοποίηση πληροφοριών και συντονισμένη επιχείρηση μελών της Αστυνομικής Διεύθυνσης Λάρνακας, της Μ.Μ.Α.Δ. και της Υ.Δ.Α.Π. εντοπίστηκε, γύρω στις 2 μ.μ. και συνελήφθη ο 49χρονος καταζητούμενος, ο οποίος απέδρασε ενώ βρισκόταν υπό φρούρηση σε ιδιωτική κλινική στη Λάρνακα.
Ακολουθήστε το Tothemaonline.com στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
