Σε ακτίνα 5χλμ από ενεργά ηφαίστεια ζουν 22 εκατομμύρια άνθρωποι – Οι εκρήξεις διπλασιάζουν τον κίνδυνο ψυχικών διαταραχών

Ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες εμφανίζονται ιδιαίτερα ευάλωτες στην εμφάνιση ψυχιατρικών διαταραχών μετά από την έκθεση σε συνθήκες φυσικών καταστροφών, όπως για παράδειγμα οι γυναίκες για την ψυχική υγεία των οποίων έχει προσδιοριστεί πώς η επιβάρυνση μετά από έκθεση σε φυσικές καταστροφές είναι παρόμοια με την επιβάρυνση μετά από περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας.

Παρότι, περίπου 22 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν, στην παρούσα φάση, σε ακτίνα 5 χλμ από ενεργά ηφαίστεια, όντας πλήρως εκτεθειμένοι σε πιθανές ηφαιστειακές εκρήξεις, η υποτίμηση των ενδεχόμενων αρνητικών επιδράσεων των τελευταίων αντανακλάται και στα πεδία της περιβαλλοντικής ψυχολογίας/οικο-ψυχολογίας τα οποία περιλλαμβάνουν τη μελέτη των λεγομένων οικο-συναισθημάτων (eco-emotions) δημαδή των σχετιζόμενων με το κλίμα συναισθημάτων. Αυτό αποτυπώνεται και στο ότι ανασκοπικές επιστημονικές μελέτες πάνω στον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία του πληθυσμού, δεν συγκαταλέγουν τα ηφαίστεια στις φυσικές καταστροφές που δύνανται να συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή και στα δυσμενή επακόλουθά της στους δείκτες ψυχικής υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού.

H κατά Albrecht καλούμενη «solastalgia» (νεολογισμός που προκύπτει από τις αγγλικές λέξεις «solace» (παρηγοριά) και «desolation» (απελπισία), περιγράφοντας το άγχος και τον ψυχικό πόνο που προκαλεί η απώλεια των ανέσεων και της «παρηγοριάς» οι οποίες εξασφαλίζονται από το άμεσο (φυσικό) μας περιβάλλον εμπεριέχει και το εννοιολογικό στοιχείο της απομόνωσης (isolation) η οποία συνδέεται με τη δυσμενή κατάσταση στην οποία μπορεί να βρεθούν το σπίτι και τα υπάρχοντα κάποιου εξαιτίας μίας φυσικής καταστροφής. Η «solastalgia» έχει μελετηθεί σε πληθυσμούς οι οποίοι έχουν εκτεθεί σε ηφαιστειακές εκρήξεις καθώς υφίστανται απώλεια (ή πιθανότητα απώλειας) σπιτιού, ταυτότητας και προγενέστερων ανέσεων, εξαιτίας της περιβαλλοντικής καταστροφής που προκαλεί το ηφαίστειο.

Επιπλοκές από το αναπνευστικό (όπως π.χ. άσθμα και βρογχίτιδα) αποτελούν τα συχνότερα οξέα σωματικά συμπτώματα που προκαλούν οι ηφαιστειακές εκρήξεις, ιδιαίτερα σε άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις των πνευμόνων.

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία είναι κατά 2,11 φορές πιο πιθανό να αναπτύξουν συμπτώματα PTSD και κατά 1,73 φορές πιθανότερο να αναπτύξουν διαταραχή προσαρμογής, σε σύγκριση με τους μικρότερους ηλικιακά ενήλικες. Αντιστοίχως, άτομα με ανεπαρκές σύστημα κοινωνικο-οικογενειακής υποστήριξης και παιδιά που έχουν χάσει τους γονείς τους παρουσίαζαν υψηλούς δείκτες αυτοκτονικότητας μετά από έκθεση σε φυσικές καταστροφές. Στους ηλικιωμένους είναι, επίσης, αξιοσημείωτες οι νοητικές δυσλειτουργίες που παρατηρούνται μετά την έκθεση σε φυσικές καταστροφές, όπως οι ηφαιστειακές εκρήξεις.

Η συχνότερα παρατηρούμενη ψυχολογική διαταραχή σε πληθυσμούς που εκτέθηκαν σε ηφαιστειακές εκρήξεις ήταν η ψυχική δυσφορία, με μεγάλη, όμως, διακύμανση στα ποσοστά εμφάνισής της από 10 έως 60%, με τα αντίστοιχα ποσοστά κατάθλιψης να κυμαίνονται στο 8-30%, ενώ ακολουθούν οι αγχώδεις διαταραχές με διακύμανση της τάξεως του 7-8% και η PTSD στο 7%.

Στους εκτεθέντες πληθυσμούς, το γυναικείο φύλο αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα ευαλωτότητας ως προς την ανάπτυξη PTSD, κατάθλιψης, ψυχικής δυσφορίας και άγχους. Σε ότι αφορά στην ηλικία, νέοι και μεσήλικές μεταξύ 18 και 59 ετών εμφανίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν τις προαναφερθείσες παθήσεις από το αγχώδες και το καταθλιπτικό φάσμα, ενώ οι μελέτες υποδεικνύουν πως το χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης προδιαθέτει ακόμη περισσότερο στην εκδήλωση PTSD μετά από έκθεση σε ηφαιστειακή έκρηξη. Αντιθέτως, το υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης συσχετίσθηκε, σε αρκετές μελέτες, με μεγαλύτερα επίπεδα ψυχολογικής δυσφορίας. Κατ’ ανάλογο τρόπο, το καθεστώς χηρείας ή διάζευξης προδιαθέτει στην εκδήλωση PTSD, την ίδια στιγμή που παρατηρείται υψηλός κίνδυνος ανάπτυξης ψυχολογικής δυσφορίας σε παντρεμένους και σε όσους βρίσκονται σε σχέση.

Με βάση τα επίπεδα έκθεσης στον κίνδυνο ηφαιστειακής έκρηξης, οι πλέον εκτεθειμένες στον ηφαιστειακό κίνδυνο πληθυσμιακές ομάδες είχαν περισσότερες πιθανότητες αυξημένων συμπτωμάτων ψυχολογικής δυσφορίας, PTSD και ψυχιατρικής νοσηρότητας εν γένει. Οι μελέτες, όμως, δεν αναφέρουν διαφορές στα προσλαμβανόμενα επίπεδα stress ανάμεσα στις πληθυσμιακές ομάδες υψηλής, μέσης ή καθόλου έκθεσης σε συνθήκες επικίνδυνης ηφαιστειακής δραστηριότητας, με το επίπεδο έκθεσης να μετράται, σε κάποιες από τις έρευνες, με όρους εγγύτητας στο ηφαίστειο και σε άλλες μελέτες ανάλογα με τον βαθμό απώλειας περιουσίας ή θανάτου μέλους της οικογένειας εξαιτίας του ηφαιστείου.

Το τελευταίο δε στοιχείο, της απώλειας συγγενούς φαίνεται να συνδέεται με υψηλά επίπεδα stress και χαμηλά επίπεδα ψυχικής υγείας. Επίσης, η απώλεια κάποιου κατοικιδίου εξαιτίας της έκρηξης συνδέεται με υψηλά ποσοστά εμφάνισης PTSD και κατάθλιψης. Υπογραμμίζεται ότι οι επηρεαζόμενοι εκ της ηφαιστειακής εκρήξεως, οι οποίοι διαμένουν σε ιδιόκτητα σπίτια εμφάνιζαν υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης PTSD σε σχέση με τους διαμένοντες σε ενοίκιο. Αντιστοίχως, η απώλεια περιουσίας ή η αβεβαιότητα περί απώλειας της κατοικίας αποτελούν ενδεικτικούς παράγοντες κινδύνου για την ανάδυση συμπτωμάτων PTSD και άλλων αγχωδών διαταραχών.

Οι περιστάσεις αναγκαίας εκκένωσης αποτελούν, επίσης, παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση αγχωδών εκδηλώσεων και κατάθλιψης στον πληθυσμό. Ο αριθμός των προηγηθέντων εμπειριών ηφαιστειακών καταστροφών που επέβαλλαν πληθυσμιακή εκκένωση αποτελεί μεν παράγοντα ευαλωτότητας για την εκδήλωση κατάθλιψης την ίδια, όμως, στιγμή που η οικειότητα με τις συνέπειες παρελθοντικών, φυσικών και δη ηφαιστειακών, καταστροφών δύνανται να λειτουργεί, ως έναν βαθμό, προστατευτικά απέναντι στην εκδήλωση PTSD. Τα επιστημονικά ευρήματα έδειξαν πως, στις έγκυες γυναίκες, το σχετιζόμενο με την εκκένωση stress συσχετίζεται με μειωμένη διάρκεια κύησης. Τα επίπεδα ψυχικής δυσφορίας εμφανίζονται παρόμοια τόσο στους εκτοπισθέντες, εξαιτίας της ηφαιστιειακής δραστηριότητας, πληθυσμούς όσο και στους επιστρέψαντες, καθώς προσδιορίσθηκε ακόμη και ότι οι συμμετέχοντες που δεν κατοικούν στην εκκενωθείσα περιοχή εμφάνιζαν μεγαλύτερα επίπεδα δυσφορίας, την ίδια στιγμή που και η διαθεσιμότητα ψυχολογικής υποστήριξης για τους πληγέντες εμφάνισε αμφιλεγόμενα αποτελέσματα ως προς την επίδρασή της στους δείκτες ψυχικής υγείας των υπό μελέτη πληθυσμών.

Ένας παράγοντας κινδύνου του οποίου η σημασία συχνά υποτιμάται αποτελεί και το να ανήκεις στους λεγόμενους «first responders» ή «professional helpers», δηλαδή στους επαγγελματίες υγειονομικούς ή στα μέλη των σωμάτων ασφαλείας που καλούνται να προσφέρουν πρώτοι τις υπηρεσίες τους στις περιπτώσεις φυσικών καταστροφών όπως οι εκρήξεις ηφαιστείων. Τα ερευνητικά δεδομένα αποκαλύπτουν ότι η ιδιότητα, επί παραδείγματι, του εν υπηρεσία αστυνομικού κατά τη διάρκεια μίας ηφαιστειακής έκρηξης σχετίζεται με την εκδήλωση συμπτωμάτων PTSD, ενώ επιβαρυντικούς παράγοντες αποτελούν οι περισσότερες από 7 διαδοχικές ημέρες υπηρεσίας και η επιλεκτική κατανάλωση αλκοόλ ή/και το κάπνισμα ως μηχανισμοί ανακούφισης μετά από την επιτέλεση υπηρεσίας αρωγής σε μία -εν προκειμένω ηφαιστειακή- καταστροφή.

Οι προκαλούμενες από τις ηφαιστειακές εκρήξεις ψυχιατρικές διαταραχές είναι επίμονες και διαρκείς στην πορεία του χρόνου, αλλά η σοβαρότητά τους αναμένεται να μειωθεί προοδευτικώς, με τόσο τα συμπτώματα της PTSD, όσο και της κατάθλιψης να εμφανίζουν βελτίωση σε διάστημα 3 ετών μετά την ηφαιστειακή έκρηξη.

Πηγή: ygeiamou.gr