Ο χώρος Σένγκεν αποτελεί έναν από τους κύριους πυλώνες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η κατάργηση των συνοριακών ελέγχων άρχισε το 1995, δίνοντας στους πολίτες της ΕΕ το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και άρα τη δυνατότητα διαμονής, σπουδών, εργασίας και συνταξιοδότησης οπουδήποτε στην ΕΕ. Οι τουρίστες και οι επιχειρήσεις μπορούν επίσης να επωφεληθούν από τα δικαιώματα αυτά.
Τα κράτη της ζώνης Σένγκεν
Όλες οι χώρες της ΕΕ αποτελούν μέρος του Σένγκεν εκτός από την Ιρλανδία, η οποία έχει εξαιρέσεις, δηλαδή διατηρεί συνοριακούς ελέγχους-λόγω συμμετοχής στο Common Travel Area με το Ηνωμένο Βασίλειο- καθώς και την Κύπρο. Επιπλέον, τέσσερις χώρες εκτός ΕΕ, αποτελούν επίσης μέρος του χώρου Σένγκεν: η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Ελβετία και το Λιχτενστάιν
Η Κύπρος κινείται σταθερά προς την ένταξη στη ζώνη Σένγκεν, αλλά αντιμετωπίζει ειδικές προκλήσεις λόγω της γεωπολιτικής της κατάστασης. Παρά την πρόοδο, η πλήρης ένταξη εξαρτάται τόσο από την τεχνική ετοιμότητα, όσο και από την πολιτική βούληση, εντός της ΕΕ. Οι εξελίξεις του 2025 θα είναι κρίσιμες, για την τελική έκβαση.
Οι βασικές προκλήσεις
Α. Το κυπριακό ζήτημα και η Πράσινη Γραμμή
Η de facto διαίρεση της Κύπρου δημιουργεί δυσκολίες ελέγχου στα εξωτερικά σύνορα.
Η Πράσινη Γραμμή, δεν θεωρείται εξωτερικό σύνορο της ΕΕ, όμως ελέγχεται ιδιαίτερα.
Υπάρχει κίνδυνος παράνομης μετανάστευσης από τα κατεχόμενα προς τις ελεύθερες περιοχές.
Β. Τεχνικές και θεσμικές υποδομές
Η πλήρης ένταξη απαιτεί προηγμένη τεχνολογική και θεσμική εναρμόνιση, όπως η πρόσβαση στο Schengen Information System, η εφαρμογή κανόνων EUROSUR, VIS, ESTIAS κ.α. Παρόλο ότι η Κύπρος έχει σημειώσει πρόοδο, η ολοκλήρωση της τεχνικής συμμόρφωσης, βρίσκεται σε εξέλιξη.
Γ. Πολιτική απόφαση σε επίπεδο ΕΕ
-Η ένταξη Σένγκεν απαιτεί ομόφωνη απόφαση των κρατών μελών του Συμβουλίου της ΕΕ
-Πολιτικές ανησυχίες(όπως η διαχείριση μεταναστευτικών ροών) επηρεάζουν τη στάση ορισμένων κρατών.
Πιθανές επιπτώσεις από την ένταξη
-Στα θετικά συγκαταλέγονται:
-Ενίσχυση της διεθνούς εικόνας και της γεωπολιτικής θέσης της Κύπρου.
-Διευκόλυνση των ταξιδιών και του τουρισμού.
-Πρόσβαση και συμβολή στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας και δικαιοσύνης.
Προκλήσεις:
-Ανάγκη για ενίσχυση συνοριακών ελέγχων, ιδιαίτερα στην Πράσινη Γραμμή.
-Πίεση στο σύστημα ασύλου και μεταναστευτικής πολιτικής.
Πως επηρεάζει το κυπριακό πρόβλημα την ένταξη της Κύπρου στη ζώνη Σένγκεν
-Έλλειψη ελέγχου σε όλη την επικράτεια. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού. Η αδυναμία ελέγχου των εξωτερικών συνόρων αποτελεί βασικό εμπόδιο, καθώς η Σένγκεν απαιτεί πλήρη έλεγχο των εξωτερικών συνόρων από το κράτος μέλος.
-Κίνδυνος παράτυπης μετανάστευσης. Οι μεταναστευτικές ροές από την Πράσινη Γραμμή αποτελούν σημαντικό ζήτημα. Η ΕΕ έχει ανησυχίες ότι η ένταξη στη ζώνη Σένγκεν χωρίς επαρκή έλεγχο, θα μπορούσε να δημιουργήσει μια «τρύπα» , στο σύστημα ελέγχου των εξωτερικών συνόρων.
Η ζώνη Σένγκεν προϋποθέτει:
Σαφώς καθορισμένα και ελεγχόμενα εξωτερικά σύνορα
Ικανότητα ελέγχου μεταναστευτικών ροών και παράνομης διακίνησης
Το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν ασκεί έλεγχο στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού καθιστά ιδιαίτερα δύσκολο τον αποτελεσματικό έλεγχο:
-Για παράνομη μετανάστευση μέσω τω κατεχομένων.
-Για λαθρεμπόριο ή εγκληματικές δραστηριότητες που περνούν μέσα από την Πράσινη Γραμμή.
Αυτό, αποτελεί σοβαρή επιφύλαξη για ορισμένα κράτη μέλη της Σένγκεν όσον αφορά την ένταξη της Κύπρου, καθώς οποιοδήποτε «αδύναμο σημείο» γίνεται ευρωπαϊκό πρόβλημα( λόγω κατάργησης των εσωτερικών ελέγχων).
Ύψιστη πολιτική προτεραιότητα για την Κυπριακή Δημοκρατία
Η πρόοδος που επιτελέσθηκε από τον Μάρτιο του 2023 με στόχο την ένταξη της Κύπρου, στη ζώνη Σένγκεν, είναι σημαντική, δήλωνε τον περασμένο Απρίλιο, ο Υπουργός Εξωτερικών, Κωνσταντίνος Κόμπος, σε εκδήλωση που διοργάνωσε το ινστιτούτο Γλαύκος Κληρίδης, για το συγκεκριμένο θέμα. Αναφέροντας ότι η πιο πρόσφατη αξιολόγηση και στους έξι τομείς-προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, αστυνομική συνεργασία, έλεγχος εξωτερικών συνόρων, επιστροφές όσων δεν δικαιούνται καθεστώς προστασίας, θεωρήσεις, σύστημα πληροφοριών-από την Επιτροπή που κοινοποιήθηκε στην κυβέρνηση λίγες μέρες πριν το Πάσχα, είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική, σημειώνοντας όμως, ότι οι προκλήσεις παραμένουν και είναι οι πιο ακανθώδεις.
Ο κ. Κόμπος αναφερόμενος στα οφέλη από την πλήρη ένταξη, είπε ότι θα παρέχονται δικαιώματα κινητικότητας εντός του χώρου χωρίς κανένα ουσιαστικό έλεγχο για όσους νόμιμα διαμένουν στην Κύπρο, για μακρά διάρκεια. Αυτό πρόσθεσε, θα διευκολύνει την κινητικότητα τουριστών, εργατικού δυναμικού, παρόχων υπηρεσιών, καταναλωτών και φοιτητών. Όσον αφορά στις αεροπορικές εταιρείες, θα ενοποιηθεί ο τρόπος διαχείρισης πτήσεων και θα συμβάλει στην ενίσχυση της συνδεσιμότητας της χώρας.
Σημείωσε ότι το κεκτημένο Σένγκεν, θα εφαρμοστεί στην ολότητά του, στις περιοχές όπου η Κυπριακή Κυβέρνηση ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο, ενώ η εφαρμογή του θα είναι σε αναστολή μέχρι τη λύση του κυπριακού στις περιοχές της Δημοκρατίας, όπου αυτή δεν ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο, όπως ακριβώς συμβαίνει και με την εφαρμογή του υπόλοιπου κεκτημένου.
Ο κανονισμός της Πράσινης Γραμμής θα εξακολουθήσει να ρυθμίζει τις διακινήσεις, τις διελεύσεις προσώπων, υπηρεσιών και αγαθών από τα σημεία διέλευσης , μέχρι την επίλυση του κυπριακού.
Ο ΥΠΕΞ υπενθύμισε ότι η Πράσινη Γραμμή, δεν συνιστά εξωτερικό σύνορο και είπε ότι σε αυτή θα γίνονται όλοι οι απαιτούμενοι έλεγχοι που θα διασφαλίζουν τη δημόσια ασφάλεια <χωρίς εκπτώσεις>.
Το «T» έθεσε ερωτήματα προς την Πρόεδρο της δεξαμενής σκέψης ΠΟΛΙΤΕΙΑ-τέως Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου, η οποία μεταξύ άλλων υπέδειξε πως θα πρέπει να υπάρξει διαφάνεια ως προς τις διαπραγματεύσεις μεταξύ ΚΔ και ΕΕ για την ένταξή μας, στη ζώνη Σένγκεν
ΕΡ: Πώς μπορεί η ένταξη της Κύπρου στη ζώνη Σένγκεν, να ενισχύσει τη διεθνή της θέση και το κύρος της εντός της ΕΕ;
ΑΠ: Η ένταξη της Κύπρου στη ζώνη Σένγκεν θα αποτελούσε, σε συμβολικό επίπεδο, το τελευταίο στάδιο ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης της χώρας μας. Παρόλα ταύτα, η θέση της Κύπρου στην ΕΕ δεν υποτιμάται από τη μη συμμετοχή της στο Σένγκεν, γιατί κάτι τέτοιο προκύπτει κυρίως από την πολιτική κατάσταση που επικρατεί στο νησί λόγω της τουρκικής κατοχής κι όχι γιατί υπάρχουν αυτή τη στιγμή σοβαρά τεχνικά προβλήματα εναρμόνισης. Να θυμίσουμε, παραδείγματος χάριν, ότι η Αστυνομία Κύπρου, από τον Ιούλιο του 2023, όταν ήμουν επικεφαλής στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, ολοκλήρωσε τις απαιτούμενες διαδικασίες και ελέγχους που είχαν ξεκινήσει επί προηγούμενης κυβέρνησης και πέτυχε την πρόσβαση και τη συμμετοχή στο SIS (Schengen Information System)- δηλαδή την ενοποιημένη βάση δεδομένων και πληροφοριών της ΕΕ που επιτρέπει γρηγορότερη και ευκολότερη αντίδραση σε θέματα διασυνοριακής εγκληματικότητας, ελλειπόντων προσώπων, κλεμμένων οχημάτων, πλαστογραφίας ταυτοτήτων κτλ. Ας σημειώσουμε ότι η Ιρλανδία, η οποία για συγκεκριμένους πολιτικούς λόγους επίσης δεν συμμετέχει στο Σένγκεν, το πράττει συνειδητά, επιλέγοντας να διατηρήσει την απουσία σκληρού συνόρου που να διαχωρίζει την γεωγραφική επικράτεια του νησιού της στα δύο, μεταξύ Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και Βορείου Ιρλανδίας που διοικητικά ανήκει στο Ηνωμένο Βασίλειο.
ΕΡ: Ποιές είναι οι διπλωματικές και γεωπολιτικές προκλήσεις που ενδέχεται να αντιμετωπίσει η Κύπρος, στην πορεία ένταξης της, στη ζώνη Σένγκεν;
ΑΠ: Πρώτον, οι αντιδράσεις της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων, που δεν αναμένονται να είναι θετικές, όχι μόνο σε επίπεδο ηγεσίας αλλά και σε επίπεδο όσων αντιτάσσονται σε λύση δύο κρατών, γιατί κυριαρχεί η πεποίθηση ότι η ένταξη στο Σένγκεν ενός μόνο μέρους του νησιού θα αποτελέσει νερό στο μύλο της διχοτόμησης και ενίσχυση στο αφήγημα της Τουρκίας. Δεύτερον, οι πιθανές αντιδράσεις άλλων κρατών μελών της ΕΕ που πιθανόν να μην ευνοούν κάτι τέτοιο χωρίς λύση του κυπριακού- αφενός λόγων των αντιδράσεων που προαναφέραμε, αφετέρου γιατί προκύπτουν πρακτικά προβλήματα διασφάλισης των συνόρων της ΚΔ από την τουρκική απειλή στα εξωτερικά της σύνορα αλλά και την απειλή της εγκληματικότητας, της παράτυπης μετανάστευσης και του λαθρεμπορίου που προκύπτει μέσα από την ύπαρξη της Νεκρής Ζώνης και της Πράσινης Γραμμής. Δεν είναι καθόλου τυχαίες οι ανεπίσημες παραινέσεις των τελευταίων χρόνων από ευρωπαίους αξιωματούχους ότι ο καλύτερος δρόμος για το Σένγκεν είναι η λύση του κυπριακού.
ΕΡ: Πώς αναμένεται να επηρεάσει η ελευθερία μετακίνησης των πολιτών τη σχέση των Κυπρίων, με τον υπόλοιπο ευρωπαϊκό χώρο;
ΑΠ: Εάν κι εφόσον η ένταξη μας προχωρήσει, οι Κύπριοι πολίτες και τα κυπριακά προϊόντα δεν θα υπόκεινται σε διασυνοριακούς ελέγχους από τα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ, ακόμη και την Ελλάδα. Κάτι τέτοιο, θα μειώσει το κόστος αλλά και το χρόνο που θα απαιτείται για τέτοιου είδους μετακινήσεις και μεταφορές. Θα διευκολύνει τον επιχειρηματικό κόσμο αλλά και τον τουρισμό.
ΕΡ: Πώς επηρεάζει το άλυτο εθνικό μας ζήτημα, την ένταξη της χώρας μας, στη ζώνη Σένγκεν;
ΑΠ: Όπως έχω προαναφέρει εγείρονται σοβαροί προβληματισμοί ως προς το τι διευθετήσεις συζητούνται μεταξύ κυπριακής κυβέρνησης και ΕΕ για αυτό το ζήτημα. Θα δημιουργήσουμε μόνοι μας ένα σκληρό σύνορο μεταξύ των ελεύθερων περιοχών που ελέγχονται από την ΚΔ και τα κατεχόμενα; Τι στάτους θα αποδοθεί στις κατοχικές αρχές όταν διεξάγονται οι απαραίτητοι από το Σένγκεν έλεγχοι; Πως θα μπορεί να εφαρμοστεί ο κανονισμός της Πράσινης Γραμμής για διέλευση ανθρώπων και συγκεκριμένων προϊόντων από και προς τα κατεχόμενα; Θα γίνεται έλεγχος διαβατηρίου στους πρόσφυγες που θέλουν να δουν το κατεχόμενο χωριό τους, στους εγκλωβισμένους, στην Μαρωνίτικη κοινότητα που επισκέπτεται τον Κορμακίτη;
ΕΡ: Υπάρχει κίνδυνος να παγιωθεί ο διαχωρισμός της Κύπρου μέσω της εφαρμογής του κανονισμού Σένγκεν, μόνο στο ελεύθερο τμήμα του νησιού;
ΑΠ: Δυστυχώς, ναι, για αυτό είναι σωστότερο για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα να υπάρξει διαφάνεια ως προς τη φύση των διαπραγματεύσεων που διεξάγονται μεταξύ κυπριακής κυβέρνησης και ΕΕ επί τούτου και ως προς τη φύση των διευθετήσεων που συζητούνται για να υιοθετηθούν.
Στις Βρυξέλλες ο ΥΠΕΞ Κωνσταντίνος Κόμπος- Συνάντηση με τον Μάγκνους Μπρούνερ
Συνάντηση με τον Ευρωπαίο Επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων και Μετανάστευσης, Μάγκνους Μπρούνερ, αναμένεται να έχει ο Υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Κόμπος τη Δευτέρα, στις Βρυξέλλες. Κατά τη συνάντηση, θα γίνει συζήτηση αναφορικά με την πρόοδο που έχει επιτευχθεί από πλευράς κυβέρνησης, για την ένταξη της Κύπρου, στη ζώνη Σένγκεν. Η Κυβέρνηση, είναι πεπεισμένη, ότι οι προσπάθειες που καταβάλλονται, θα ολοκληρωθούν πριν από το τέλος του χρόνου, έτσι ώστε, να γίνει η σχετική αξιολόγηση.
