Λεμεσός 1985 - Λεμεσός 2025: Η ιστορία φωνάζει, αλλά ποιος την ακούει;

Αν δεν ήταν η σοκαριστική εναρκτήρια σκηνή της σειράς Watchmen (2019) του HBO δεν θα είχα ιδέα για τη σφαγή της Τάλσα που έλαβε χώρα το διήμερο 31 Μαΐου - 1η Ιουνίου 1921 στην πόλη της Οκλαχόμα, και αποτελεί ένα από τα πιο φρικτά και αποσιωπημένα επεισόδια φυλετικής βίας στην ιστορία των ΗΠΑ. Όλα άρχισαν όταν ένας νεαρός μαύρος, ο Dick Rowland, κατηγορήθηκε ψευδώς ότι παρενόχλησε μια λευκή γυναίκα σε ασανσέρ. Παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχαν αποδείξεις, ούτε καν καταγγελία από το υποτιθέμενο θύμα, οργισμένοι λευκοί συγκεντρώθηκαν έξω από το δικαστήριο απαιτώντας το λιντσάρισμά του. Όταν ένοπλοι μαύροι πολίτες έσπευσαν να τον προστατεύσουν, ξεκίνησαν συγκρούσεις που εξελίχθηκαν σε γενικευμένο πογκρόμ. Ο λευκός όχλος, με τη συνενοχή ή και συμμετοχή των τοπικών αρχών, επιτέθηκε στη συνοικία Greenwood, γνωστή ως Μαύρη Γουόλ Στριτ λόγω της ευημερίας των μαύρων κατοίκων της. Περίπου 35 τετράγωνα καταστράφηκαν, πάνω από 1.000 σπίτια και επιχειρήσεις πυρπολήθηκαν, και εκατοντάδες μαύροι κάτοικοι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Ο ακριβής αριθμός των νεκρών δεν έγινε ποτέ γνωστός, αλλά εκτιμάται ότι ξεπερνά τους 300 νεκρούς. Ήταν τέτοια η μανία του όχλου που επιστρατεύτηκαν μέχρι και γαμημένα αεροπλάνα με τα οποία έριξαν εμπρηστικές βόμβες ακόμα και πάνω σε ανθρώπους, επιταχύνοντας έτσι την ολική καταστροφή της μαύρης συνοικίας. Για δεκαετίες η σφαγή θάφτηκε από την επίσημη ιστορία, ενώ οι επιζώντες δεν έλαβαν ποτέ αποζημίωση. Επανήλθε στη δημόσια συζήτηση μόλις πρόσφατα, καθώς αναγνωρίζεται πλέον ως μια σκοτεινή, ντροπιαστική σελίδα του αμερικανικού ρατσισμού και της συστημικής αδικίας. Άλλωστε η δήθεν επίθεση στο λευκό κορίτσι ήταν απλή πρόφαση, η πραγματική αιτία ήταν πως τα λευκά ρατσιστόμουτρα δεν μπορούσαν να χωνέψουν την ευμάρεια των μαύρων της περιοχής και αποφάσισαν να δράσουν. Το ξανάκαναν άλλωστε με τη μακροχρόνια και συστηματική δολοφονία των εύπορων γηγενών Αμερικανών Osage της Οκλαχόμα με σκοπό την αρπαγή των πλούσιων σε πετρέλαιο κτημάτων τους (δείτε το Killers of the Flower Moon του Martin Scorsese για να φρίξετε).

Η σφαγή της Τάλσα ίσως και να ενέπνευσε στην άλλη μεριά του Ατλαντικού έναν πολύ συγκεκριμένο μυστακοφόρο Γερμανό καγκελάριο που είχε άχτι μια επίσης εύπορη εθνότητα που όπως πίστευε ζούσε παρασιτικά σε βάρος της “Άρειας φυλής” του. Τη νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου 1938 ένα οργανωμένο πογκρόμ κατά των Εβραίων της ναζιστικής Γερμανίας έμεινε στην ιστορία ως η Νύχτα των Κρυστάλλων (Kristallnacht) λόγω των θραυσμάτων από τα σπασμένα τζάμια των καταστημάτων και συναγωγών που κάλυπταν τους δρόμους. Με αφορμή τη δολοφονία ενός Γερμανού διπλωμάτη στο Παρίσι από έναν νεαρό Πολωνοεβραίο η ναζιστική προπαγάνδα χρησιμοποίησε το γεγονός για να υποκινήσει μίσος και να οργανώσει εκτεταμένες επιθέσεις σε βάρος του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας. Από τις επιθέσεις καταστράφηκαν πάνω από 1.400 συναγωγές, λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν περίπου 7.500 εβραϊκά καταστήματα ενώ συνελήφθησαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης περισσότεροι από 30.000 Εβραίοι άνδρες. Ο ευρύτερα αποδεκτός αριθμός των νεκρών εκείνη τη νύχτα είναι 91 Εβραίοι όμως ανεβαίνει στις 2.000 με 3.000 όταν συνυπολογιστούν εκείνοι που πέθαναν αργότερα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τις κακουχίες ή αυτοκτόνησαν αλλά και ο μικρός αριθμός Γερμανών πολιτών που δολοφονήθηκαν γιατί τους πέρασαν για Εβραίους. Η Νύχτα των Κρυστάλλων θεωρείται σημείο καμπής στην πολιτική των Ναζί απέναντι στους Εβραίους και προπομπός του Ολοκαυτώματος που οδήγησε στα κρεματόρια εκατομμύρια ανθρώπους. Σχεδόν πανομοιότυπα με την Kristallnacht είναι τα Σεπτεμβριανά όπως έμεινε στην ιστορία το διήμερο οργανωμένο πογκρόμ της τουρκικής κυβέρνησης σε βάρος των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης που έλαβε χώρα στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955. Αφορμή στάθηκε η έκρηξη βόμβας στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη. Αν και ο δράστης ήταν υπάλληλος του Τουρκικού Προξενείου ο οποίος συνελήφθη λίγο αργότερα και ομολόγησε, η είδηση αποσιωπήθηκε από τον τουρκικό τύπο που έγραψε ότι τη βόμβα τοποθέτησαν οι Έλληνες - μάλιστα η εφημερίδα İstanbul Ekspres δημοσίευσε ψευδή πληροφορία ότι το σπίτι είχε καταστραφεί ολοσχερώς (είχε υποστεί μόνο ασήμαντες ζημιές), γεγονός που χρησιμοποιήθηκε από εθνικιστικούς κύκλους ως πρόσχημα για την έναρξη των επιθέσεων. Οργανωμένες ομάδες “αγανακτισμένων πολιτών” (μερικές μεταφερμένες με λεωφορεία από άλλες περιοχές) επιτέθηκαν σε ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία, εκκλησίες και κοιμητήρια. Καταστράφηκαν ή λεηλατήθηκαν περίπου 4.000 επιχειρήσεις και 73 εκκλησίες, πολλές εκ των οποίων πυρπολήθηκαν ενώ καταγράφηκαν επίσημα 15 δολοφονίες και αμέτρητοι βιασμοί, ξυλοδαρμοί και βασανιστήρια (ανεπίσημα ίσως περισσότεροι). Τα Σεπτεμβριανά οδήγησαν σε μαζική έξοδο της ελληνικής μειονότητας από την Κωνσταντινούπολη και επιδείνωσε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ιδιαίτερα σε μια εποχή εντάσεων γύρω από το Κυπριακό ζήτημα. 

Και φτάνουμε στην Κύπρο των 80s όπου το άνοιγμα της κυβέρνησης του Σπύρου Κυπριανού προς τον αραβικό κόσμο έχει ως αποτέλεσμα την εισροή χιλιάδων Αράβων τουριστών αλλά και εργατών -κυρίως από τον Λίβανο και χώρες του Κόλπου- που εντάσσονται στον παραγωγικό ιστό και συμβάλλουν κι αυτοί στη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Στις 12 Αυγούστου 1985 μια φήμη για τον βιασμό τριών Ελληνοκυπρίων ανδρών από Λιβανέζους στην Αγία Νάπα διαδόθηκε αστραπιαία από μια καφετέρια(!) στη Λάρνακα. Η Αστυνομία διερεύνησε το περιστατικό χωρίς να βρει το παραμικρό, αντίθετα τα υποτιθέμενα θύματα είπαν ότι κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ και ότι η φήμη διαδόθηκε από κάποιους που ήθελαν να θίξουν τον ανδρισμό τους. Όμως η ζημιά είχε ήδη γίνει. Οι φήμες φούντωσαν, διανθίστηκαν με περισσότερες υπερβολές και στις 17 Αυγούστου ένα οργισμένο πλήθος από περίπου 1.500 - 2.000 Ελληνοκύπριους συγκεντρώθηκε στην τουριστική περιοχή της Γερμασόγειας στη Λεμεσό και επιτέθηκε με πέτρες, ρόπαλα και αλυσίδες σε Άραβες τουρίστες, αυτοκίνητα ενοικίασης, καταστήματα και κτήρια με αραβικές πινακίδες (ανάμεσά τους και το αυτοκίνητο του Λιβανέζου πρέσβη αλλά και το κτήριο όπου βρισκόταν ο τελευταίος με την οικογένειά του). Κατά τη διάρκεια του πογκρόμ τραυματίστηκαν έξι άτομα από την αραβική κοινότητα και τρεις αστυνομικοί ενώ από καθαρή τύχη δεν θρηνήσαμε νεκρούς. Αν και υπήρχαν αστυνομικοί ανάμεσα στους τραυματίες η Αστυνομία δεν έδειξε ιδιαίτερη προθυμία να προστατεύσει τα θύματα και τους πήρε σχεδόν τρεις ώρες να θέσουν υπό έλεγχο την κατάσταση. Επίσης επικρίθηκαν για το γεγονός ότι ενώ υπήρχαν πληροφορίες για οργανωμένη επίθεση εναντίον Αράβων εξαιτίας των φημών του υποτιθέμενου βιασμού δύο μέρες πριν, δεν έγινε το παραμικρό για αποτροπή του πογκρόμ, το οποίο υποβαθμίστηκε σε “επεισόδιο χουλιγκανισμού” από τις Αρχές και τα ΜΜΕ. Αν και υπάρχει πλούσιο ιστορικό συγκρούσεων μεταξύ Ε/κ και Τ/κ μέχρι και την εισβολή, αυτή ήταν η πρώτη οργανωμένη επίθεση Ελληνοκυπρίων με ρατσιστικά κίνητρα σε βάρος αλλοδαπών τουριστών και κατοίκων του νησιού. Δυστυχώς δεν θα είναι και η τελευταία με παρόμοια ξενοφοβικά πογκρόμ να επαναλαμβάνονται πρόσφατα στη Χλώρακα και (πάλι) στη Λεμεσό, αυτή τη φορά υποκινούμενα από ακροδεξιούς κύκλους. Το αντιαραβικό πογκρόμ του 1985 παρέμεινε θαμμένο για δεκαετίες και μόλις πρόσφατα ήρθε στο προσκήνιο χάρη στο άρθρο του Αντώνη Παστελλόπουλου και το εξαιρετικό επεισόδιο του podcast ΙστοριΚων του Κωνσταντίνου Ψυλλίδη.

Τα θυμήθηκα όλα αυτά βλέποντας το κάλεσμα για ακόμα μία ρατσιστική/ξενοφοβική συγκέντρωση στις 8 Αυγούστου -πού αλλού;- στη Λεμεσό με “διοργανωτή τον λαό”, αφορμή “τον ξυλοδαρμό 19χρονου Ελληνοκύπριου” (για την ακρίβεια οι δύο ανήλικοι χτύπησαν τον 19χρονο γιατί είχε σχέσεις με την πρώην του ενός, όχι ακριβώς το οργανωμένο σχέδιο γενοκτονίας του κυπριακού ελληνισμού από τους ξένους που φαντασιώνονται τα εγχώρια φασιστο-ινσελάκια) και σύνθημα “το ποτήρι εξεσσιήλισεν” (sic) - είναι ίσως η πρώτη φορά που ο ακροδεξιός όχλος χρησιμοποιεί την “τρισκατάρατη και προδοτική” κυπριακή διάλεκτο (όχι πως διαπρέπουν στην ελληνική αλλά λέμε τώρα...). Μια “διαμαρτυρία” που δεν αποκλείεται να εξελιχθεί για ακόμα μια φορά σε πογκρόμ κατά αλλοδαπών όπως το 2023 με τους αστυνομικούς να παρακολουθούν χαχανίζοντας καθώς οι κουκουλοφόροι ακροδεξιοί τραμπούκοι κατέβαζαν βιτρίνες και άνοιγαν κεφάλια. 

Όπως διδάσκει η ιστορία, όταν το μίσος κυριεύει τον όχλο, η προπαγάνδα δουλεύει μεθοδικά και ύπουλα (σήμερα ακόμα ευκολότερα με τα σόσιαλ) και οι περιστάσεις απαιτούν εύκολους, αναλώσιμους εσωτερικούς εχθρούς για αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης και αποκόμιση πολιτικών οφελών, χρειάζεται μια μικρή σπίθα για να συμβεί το μεγάλο κακό. Ειδικά σε έναν πολύπαθο τόπο που είναι καταδικασμένος να επαναλαμβάνει τα τραγικότερα λάθη του...